Ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος έγραψε για την εκπαίδευση «Τι πρώτον εστιν έργον του φιλοσοφούντος; αποβαλείν οίησιν• αμήχανον γαρ, ά τις ειδέναι οίεται ταύτα άρξασθαι μανθάνειν.» (μτφ: Η πρώτη δουλειά αυτού που θέλει να αποκτήσει σοφία: ν΄αποβάλλει την οίηση. Γιατί δεν γίνεται να αρχίσεις να μαθαίνεις αυτά που νομίζεις ότι ξέρεις.)
Η εκπαίδευση ως διαδικασία δεν μπορεί από τη φύση της να είναι στατική. Είναι δυναμική, ευπροσάρμοστη και ευμετάβλητη. Όχι ως προς την στοχοθεσία της, γιατί διαχρονικά σκοπό έχει να δημιουργεί ολοκληρωμένους πολίτες, έτοιμους για την κοινωνία, με αναλυτική σκέψη. Ως προς την μεθοδολογία και την ανάπτυξή της, ωστόσο, μεταβάλλεται διαρκώς ακολουθώντας την κοινωνική εξέλιξη και τις επιταγές των καιρών.
Όσοι επιμένουν σε μία εκπαιδευτική μεθοδολογία στατική κυνηγούν ένα αποστεωμένο μοντέλο που ήδη η εποχή μας το έχει ξεπεράσει. Ενδεχομένως να αποζητούν και την διατήρηση των κεκτημένων τους που είναι αλληλοεξαρτώμενα από αυτό το αποστεωμένο μοντέλο.
Η ίδια όμως η κοινωνία με την αναπτυξιακή δυναμική της αποβάλλει εν τέλει παρωχημένα μοντέλα και συμφέροντα. Το καινούργιο κατά κανόνα φοβίζει ως κάτι άγνωστο. Και προκαλεί τριγμούς σε όσους εμμένουν στην στασιμότητα και το τέλμα. Ακριβώς επειδή ταράζει τα κακώς κείμενα και καταδεικνύει τις αληθινές προθέσεις.
Το καινούργιο αφήνει πίσω μικρομεγαλισμούς, λογικές κηδεμονίας και αυθεντίας και τους φορείς των συμπεριφορών αυτών έκθετους. Και μπορεί παροδικά να το αντιπαλεύουν, είναι όμως σίγουρο ότι στο τέλος θα επικρατήσει. Γιατί μόνο έτσι η κοινωνία προχωράει μπροστά.
Η εκπαίδευση είναι ο κινητήριος μοχλός της πορείας προς την επόμενη εποχή. Όσοι δεν την ακολουθούν μένουν τραγικά πίσω και ξεπνοημένοι. Το εκπαιδευτικό μοντέλο αναπτύσσεται διαρκώς, τροποποιείται, προσαρμόζεται.
Απέναντι σε αυτήν την εξέλιξη οι οπαδοί της στασιμότητας εκδηλώνουν αντίδραση, όχι όμως με ουσία ή επιχειρήματα, αλλά κατά κανόνα με φωνασκίες. Το μέλλον όμως δεν μπορεί να περιμένει. Θα έρθει, ακόμη και αν αυτό σημαίνει αποδόμηση των κατεστημένων, ακόμη και αν σημαίνει περιχαράκωση συμφερόντων και status quo.
Η Εκπαίδευση σηματοδοτεί κίνηση προς τα μπρος, όχι οπισθοδρόμηση, όχι τέλμα. Όχι επίπλαστους διαχωρισμούς, όχι θέσφατα και «φωστήρες», όχι κοινωνικούς αυτοματισμούς, όχι εμμονή σε παρωχημένες φωνές και ψιθύρους. Ξεπερνάει τα μικρά και μεγάλα «εγώ» και δημιουργεί τους πολίτες του μέλλοντος αλλά όχι με συνταγές του παρελθόντος. Επαναλαμβάνω, το μέλλον δεν μπορεί να περιμένει…
Χαράλαμπος Ι. Πιτσιγαυδάκης
Δικηγόρος
Υ.Γ. Άλλο η Εκπαίδευση και άλλο η Παιδεία. Η Παιδεία είναι τρόπος συμπεριφοράς που εκδηλώνεται καθημερινά. Απογυμνώνει τον φορέα της από μάσκες και φενάκες και καταδεικνύει τον αληθινό εαυτό μας. Ρίχνει φως σε σκοτεινά ορμέμφυτα και συμπλέγματα. Σε κυνήγι μαγισσών, σε επίπλαστες στοχοποιήσεις, στην επιδίωξη κοινωνικής σύγκρουσης για λόγους αυτοεπιβεβαίωσης ή ακόμη και μείωσης του άλλου γιατί δεν μπορούμε να δεχθούμε την πρόοδο του. Μην ξεχνάμε όμως τον Πλάτωνα: «Ουδέν άλλο έχουσα ες Άδου η ψυχή έρχεται πλην της παιδείας και τροφής». Γιατί εν τέλει, η ψυχή μόνο την Παιδεία και την Αγωγή μας κουβαλάει…