Για το έργο της Δημοτικής Αγοράς, θα κάνω μια σύντομη αναδρομή για το τι έχει γίνει στο παρελθόν και τι γίνεται τώρα. Το 1983 τα συνεργεία την 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προχώρησαν σε μια πρώτη αποκατάσταση της σε άθλια κατάσταση νότιας όψης της Αγοράς. Το 1989 ο Δήμος αυθαίρετα και καταστρέφοντας σε διάφορα σημεία τον προμαχώνα Piatta Forma, που αποκαλύφθηκε σε πολύ μικρό βάθος, επιχείρησε να τοποθετήσει στο χώρο που υπήρχε η παράγκα της Λαχαναγοράς, ένα σιντριβάνι!!! Επενέβη τότε η 13η ΕΒΑ, διέκοψε τις αυθαίρετες εργασίες, προχώρησε σε ανασκαφική έρευνα και αποκατάσταση του ανώτερου τμήματος του προμαχώνα που αποκαλύφθηκε και σε μια απλή διαμόρφωση, δεσμευτική για οποιαδήποτε μελλοντική επέμβαση στο χώρο. Σε άλλο έργο του δήμου αποκαλύφθηκε και καταχώθηκε και η αιχμή του προμαχώνα, μπροστά από τη νότια πύλη.
Όταν αργότερα αποφασίστηκε η σύνταξη της μελέτης από το Δήμο, επισημάναμε στους μελετητές ότι η θεμελίωση της Αγοράς πάνω στους παχύτατους τοίχους του προμαχώνα-εκτός από τη βόρεια πλευρά που είναι θεμελιωμένη πάνω στις ισχυρές επιχωματώσεις και έχει πρόβλημα-είναι αρκετή και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ενίσχυση. Επίσης υποδείξαμε να ληφθεί υπόψη και από την ανατολική πλευρά και να αναδειχτεί ο καταχωμένος προμαχώνας και να βρεθεί αρχιτεκτονική λύση για την ανάδειξη και της αιχμής του νότια. Οι απόψεις μας, δεν ξέρω για ποιους λόγους, φαίνεται πως δεν άρεσαν στους μελετητές, οι οποίοι πλέον συνεργαζόταν μόνο με την Εφορεία Νεότερων Μνημείων και η μελέτη εγκρίθηκε μόνο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων μνημείων, αντί να εξεταστεί από το Κοινό Όργανο (από κοινού με το ΚΑΣ). Επειδή στην Απόφαση δεν λαμβανόταν υπόψη οι απόψεις μας, ζητήσαμε και η μελέτη επανεξετάστηκε από το Κοινό Όργανο και τέθηκε ο όρος της τροποποίησης με ανάδειξη και του προμαχώνα. Η τροποποίηση καθυστέρησε υπερβολικά.
Με την έναρξη του έργου υπέδειξα μέσω του αρχαιολόγου του Δήμου +Κώστα Ψαράκη να κάνουν μια περιμετρική εκσκαφή με μηχανικό μέσο και να αποκαλυφθεί ο προμαχώνας, ώστε να εντοπίσουν πιθανά προβλήματα θεμελίωσης, δεν έγινε. Στην κανονική ανασκαφική έρευνα από την ΕΦΑ Χανίων στη συνέχεια, αποκαλύφθηκαν τα σωζόμενα στοιχεία, τα οποία κατά κανένα τρόπο δεν εμποδίζουν την πρόοδο του έργου, όπως είναι η σκεπή, επηρεάζουν μόνο την εξωτερική διαμόρφωση του χώρου, έργο τελευταίο κατά σειρά. Δεν ξέρω λοιπόν για ποιο λόγο γίνεται τόση δημόσια συζήτηση και γιατί το υπόλοιπο έργο δεν προχωρεί. Δεν είναι το πρόβλημα «η Αρχαιολογία», απλά είναι συνηθισμένο από πολλά χρόνια να της χρεώνονται όλα τα αρνητικά και να παραβλέπονται τα τόσα θετικά.
Νομίζω πως αυτή τη στιγμή η πρόταση της ανάδειξης του ανώτερου μέρους της Piatta Forma, που κάναμε στο παρελθόν, είναι επαρκής. Για το μέλλον και σε σχέση με το συνολικό έργο της ανάδειξης των οχυρώσεων, υπάρχουν άλλες λύσεις, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση και προγραμματισμός, καθώς και συντονισμός παράλληλων ενεργειών, πολλές από τις οποίες είχαν ξεκινήσει στο παρελθόν, ώστε να μην διαταραχθεί η ζωή της πόλης. Θα πρότεινα μόνο στην παρούσα φάση του έργου επιπλέον, να γίνει από το Πολυτεχνείο Κρήτης μια διασκόπηση στο εσωτερικό της Αγοράς, ώστε να εντοπιστούν τουλάχιστον οι μεγάλοι υπόγειοι χώροι (Casamatte), που υπάρχουν και χρησιμοποιούνταν από το πυροβολικό, καθώς και η είσοδός τους σε κάποιο από τα καταστήματα της οδού Τσουδερών, όπως φαίνεται στο σχέδιο και τις φωτογραφίες του G.Gerola. Ίσως οι χώροι αυτοί, θα μπορούσαν να είναι επισκέψιμοι και χρήσιμοι, ανάλογα με την κατάσταση που σώζονται. Κάποτε πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως το έργο της ανάδειξης των οχυρώσεων, είναι η μεγαλύτερη παρέμβαση στην ποιότητα ζωής της πόλης. Η ολοκλήρωση κάποιων έργων και ο συνολικός σχεδιασμός αντί της αποσπασματικής αντιμετώπισης, είναι μια επιβεβλημένη ενέργεια.
Μιχάλης Ανδριανάκης
Αρχαιολόγος – Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων